In een gezonde organisatie durven medewerkers ideeën te opperen, elkaar én de baas aan te spreken en fouten te maken. Maar dat kan pas als de werkvloer ook écht een veilige plek is, betoogt Joriene Beks, auteur en expert op het gebied van psychologische veiligheid. ‘Het gaat erom dat je onderliggende patronen blootlegt.’
Je kunt er niet omheen: sinds de onthullingen over The Voice of Holland staat het onderwerp ‘veiligheid op de werkvloer’ bovenaan de agenda in tal van organisaties. De discussie gaat allang niet meer alleen over seksuele intimidatie, maar ook over het werkklimaat in het algemeen. En dus wordt er veel vergaderd, gepiekerd en in spiegels gekeken. Voelen onze mensen zich veilig? Doen ‘wij’ het goed? Doe ik het goed? Protocollen worden afgestoft en opgepoetst, vertrouwenspersonen geïnstalleerd, werkgroepen in het leven geroepen.
Maar echte veiligheid creëer je niet met organisatorische aanpassingen alleen, denkt Joriene Beks, auteur en expert op het gebied van psychologische veiligheid. Want je kunt gedragscodes opstellen wat je wilt, en eindeloos regels maken over grensoverschrijdend gedrag, als mensen zich er simpelweg niet aan houden, heb je nog niks. ‘Al die klachtenprocedures, vertrouwenspersonen en officiële normen waarden horen bij wat ik “sociale veiligheid” noem,’ zegt Beks. ‘Maar als medewerkers zich ondanks al die voorschriften en meldpunten niet durven uit te spreken binnen een organisatie, is er geen psychologische veiligheid. En zonder psychologische veiligheid is er uiteindelijk ook geen sociale veiligheid.’
Menselijk verkeer
Psychologische veiligheid gaat, kort gezegd, over het gewone, menselijke verkeer. Medewerkers moeten zich veilig voelen in de manier waarop ze dagelijks met elkaar omgaan, zo simpel is het. ‘Er wordt soms zo moeilijk gedaan over het creëren van een veilige plek, en over omgangsvormen en wat wel en niet is toegestaan op de werkvloer,’ zegt Beks. ‘Maar het enige wat je in wezen moet doen om psychologische veiligheid te creëren, is je menselijke vaardigheden “aanzetten” in een professionele context. En dat is echt niet moeilijk, want die vaardigheden hebben we allemaal.’
Wat betekent dat in de praktijk? Nou, bijvoorbeeld dat je in een vergadering altijd ‘de verbinding’ bewaakt, zegt Beks. Dat hoeft helemaal niet veel tijd te kosten en het is ook helemaal niet ingewikkeld. Het komt er in feite op neer dat je in de gaten houdt of iedereen zich tijdens zo’n vergadering oké voelt. ‘Je moet, heel simpel, aandacht hebben voor elkaars welbevinden. Hoe gaat het met je? Gaat het goed? Ben je erbij? Want als iemand niet lekker in zijn vel zit en de vergadering dendert door, dan haakt die persoon af. Blijf dus alert op de emoties van de betrokkenen. En als je denkt dat het ontspoort, of dat mensen zich aangevallen voelen of afhaken, dan neem je even een time-out. Jongens, wat gebeurt hier? Wat zijn we aan het doen?’
Veiligheid heeft vanzelfsprekend alles te maken met ongelijke machtsrelaties (zie The Voice). Maar ja, bazen zullen er altijd zijn. En de baas kan zich in de meeste organisaties meer permitteren dan de jongste bediende, die op zijn beurt wel twee keer nadenkt voor hij de baas tegenspreekt. Hoe los je dat op? ‘Door in ieder geval te erkennen dat die ongelijke machtsrelaties bestaan,’ zegt Beks. ‘Met name de leidinggevende moet zich ten allen tijde bewust zijn van zijn hiërarchische positie. Wat gebeurt er als ik in een vergadering een grapje maak? Zijn er dingen die mensen voor mij verzwijgen, en zo ja waarom? Je hoeft de hiërarchie niet af te schaffen. Het gaat erom dat je de onderliggende patronen blootlegt en bespreekbaar maakt.’
Perspectief
Daarnaast vereist het creëren van psychologische veiligheid ook een zeker empathisch vermogen – eigenlijk hetzelfde empathisch vermogen dat in het dagelijks leven buiten het werk van ons wordt verlangd. ‘Je moet willen begrijpen hoe een ander naar de wereld kijkt,’ betoogt Beks. ‘Hoe zijn de verhoudingen vanuit zijn of haar perspectief? Wat is de impact op die ander van jouw gedrag? Want wat jij beleeft als een grapje, of als normaal gedrag tussen collega’s, kan een ander als kwetsend of intimiderend ervaren.’
Die openheid, gekoppeld aan de bereidheid om je in een ander te verplaatsen, is volgens Beks dé voorwaarde voor een veilige werkomgeving. Ontbreekt dat, dan kunnen ongezonde patronen zichzelf in stand houden, en voelt op den duur niemand zich nog veilig om met een raar idee te komen of iets geks te zeggen, want iedereen is als de dood om in de fout te gaan. Funest natuurlijk voor de organisatie en voor de medewerkers – niet alleen de jonge stagiaires, maar ook de mensen die hoger op de ladder staan. Zo sprak Beks laatst nog een universitair docent die vrouwelijke studenten niet meer in zijn werkkamer ontvangt, want je weet maar nooit wat je over jezelf afroept. Dat soort extremen moeten we niet willen, denkt ze.
High performance
Psychologische veiligheid is niet alleen een doel op zichzelf, benadrukt Beks. Het is ook een essentieel middel om een high performance team te kunnen zijn. In een klimaat van onderling vertrouwen en vrijmoedigheid kunnen medewerkers samen leren, en focussen op de essentie. Een veilige omgeving stimuleert het ‘thuisgevoel’. Medewerkers worden op een positieve manier gestimuleerd om elkaar uit te dagen, en hun mening te delen, zonder dat ze bang hoeven zijn om iets ‘verkeerds’ te zeggen of fouten te maken.
Klinkt dat gepraat over empathie en verbinding allemaal een beetje soft? Nou, dat is het niet, zegt Beks stellig. ‘Je hoeft heus niet voortdurend in een kring te zitten en elkaars hand vast te houden. Bij de ene organisatie houden ze van uithuilen, bij de andere praten ze liever niet over emoties. En dat is allebei prima, als iedereen zich daar goed bij voelt. Zolang je de menselijke verbinding maar blijft zoeken. Heb je dat, dan is het veilig.’
Tekst: Johan Faber voor de Academie
Joriene Beks is spreker tijdens de masterclass De kracht van confrontatie en de masterclass Leidinggeven aan grote teams, waar zij u meer verteld over het belang van psychologische veiligheid in uw team.
Nieuws en achtergronden
‘Duidelijke kaders, concrete doelen, scherpe acties – dáár gaan teams van groeien’
Teamontwikkeling wordt een stuk uitdagender als je ‘team’ bestaat uit tientallen medewerkers. Maar er zijn oplossingen, weet team-expert Tica Peeman. ‘Medewerkers …
‘Door een mind dump kun je prioriteiten stellen’
Met Getting Things Done bedacht David Allen een wereldwijde succesformule voor de verhoging van persoonlijke productiviteit. Kortgeleden lanceerde hij de langverwachte …
