‘Het zorgsysteem staat onder onhoudbare spanning’

De coronacrisis heeft de zorg op scherp gezet. Maar het systeem van zorg staat al veel langer onder druk, denkt spreker en therapeut Mia Wessels. Hoogste tijd voor zorgprofessionals om écht aandacht te hebben voor zichzelf en elkaar, en samen een gezonde werkcultuur op te bouwen. ‘Het is ontzettend belangrijk om te weten wat er leeft onder de oppervlakte.’

Om maar even met de deur in huis te vallen: zo kan het niet langer met het zorgsysteem. En dan heeft Mia Wessels het niet in de eerste plaats over geld, want dat de zorg – als we zo doorgaan – op termijn onbetaalbaar wordt, weet iedereen zo langzamerhand wel. Maar als arts en coach kijkt Wessels vooral naar de zorgprofessionals zelf. Naar de burn-outs, naar de medewerkers die op hun tenen lopen, naar de ongezonde werkcultuur, die mensen voortdurend door de wringer haalt. ‘Er is door corona heel veel aandacht geweest voor de zorg, en voor de druk op medewerkers,’ zegt Wessels. ‘Maar corona heeft in feite alleen maar een bestaand probleem uitvergroot. Ik zie het in mijn eigen praktijk, aan artsen die willen stoppen. Het zorgsysteem klopt niet meer. Het staat onder onhoudbare spanning, en dat moeten we veranderen om de zorg toekomstbestendig te maken.’

Overlevingsstand

In dat opzicht hebben we door corona een stap teruggezet, denkt Wessels. ‘Het systeem ging de afgelopen twee jaar in de overlevingsstand. Afdelingen werden uit elkaar gehaald, patiënten geïsoleerd. Nu het stof van de coronacrisis langzaam neerdaalt, staat de zorg volgens Wessels voor een keerpunt. Iedereen kent inmiddels wel de verhalen van overwerkte zorgprofessionals, maar als we ze willen behouden, moeten we ook op de werkvloer aandacht schenken aan ‘het persoonlijke’. ‘Als leidinggevende en team in de zorg kan het enorm helpen om te weten wat de innerlijke drijfveren van je mensen zijn, en hoe de verschillende karakters in elkaar steken,’ zegt Wessels.

Zelfzorg

Maar ja, dan loop je tegen het volgende probleem aan: het huidige systeem is niet gemaakt om ruimte te bieden voor persoonlijke verhalen. En de heersende cultuur in de zorg ligt al besloten in het woord ‘zorg’ – voor de patiënt welteverstaan. ‘Zorgmedewerkers hebben de neiging om zich volledig aan de kant te zetten voor de ander, maar ze zorgen niet goed voor zichzelf,’ zegt Wessels. ‘Er bestaat een bepaald beeld van de zorg, en daar hoort ook bij dat de professionals altijd klaar moeten staan voor de patiënt, en niet mogen falen. Daarom hebben medewerkers in het huidige systeem ook zo vaak het gevoel dat ze tekort schieten.’

Kortom: de zorg moet beter voor zichzelf zorgen, en artsen, verpleegkundigen en andere medewerkers moeten niet gewoon doordenderen in die op hol geslagen trein. Maar pas op met dat woord ‘moeten’, waarschuwt Wessels. ‘We moeten al heel veel van onszelf. We moeten sporten, we moeten goed eten, enzovoorts. Maar het gaat er uiteindelijk om dat je jezelf genoeg waard vindt, en jezelf geeft wat je nodig hebt. En daar hoort bij dat het heel normaal is om ook op de werkvloer je persoonlijke verhalen te delen.’

Onder de oppervlakte

Dat vereist natuurlijk een werkomgeving die daar ruimte voor biedt. ‘Een heel concrete, eerste stap kan bijvoorbeeld zijn dat er budget komt voor coaching van medewerkers,’ zegt Wessels. ‘Maar veel belangrijker is dat leidinggevenden zichzelf ook ruimte geven om aandacht te schenken voor het persoonlijke. Uitdragen dat je het heel normaal vindt dat medewerkers in een vergadering met anderen delen wat er speelt op persoonlijk vlak, als het relevant is. Dat hoeft niet heel lang te duren, dat kan ook gewoon heel zakelijk, als een soort “check in”. En het is ook niet “soft”: voor de leidinggevende is het juist ontzettend belangrijk om te weten wat er onder de oppervlakte leeft op de werkvloer.’

Omgekeerd is het volgens Wessels ook heel belangrijk dat medewerkers de ruimte hebben om de leidinggevende te bevragen of aan te spreken, als die bijvoorbeeld kortaf is. ‘We moeten naar een situatie waarin dat normaal is. Vraag gewoon wat er speelt. Mensen hebben altijd een reden om zich op een bepaalde manier te gedragen. Misschien maakt die chagrijnige leidinggevende die ogenschijnlijk om niks mensen afsnauwt zich wel oprecht zorgen over de toekomst van de afdeling. Door van beide kanten het “onzichtbare” openlijk te benoemen, draag je samen bij aan een gezond werkklimaat.’

Over Mia Wessels
Mia Wessels (28) studeerde geneeskunde en Health Economics Policy & Law, maar ontdekte al tijdens haar coschappen dat de werkcultuur in het huidige zorgsysteem voor haar niet werkte. Ze werkte een tijdlang op de afdeling Spoedeisende Hulp van de Treant Zorggroep in Drenthe, maar besloot onlangs om zich helemaal te richten op het bespreekbaar maken van moeilijk bespreekbare thema’s. ‘Het werk op de SEH was inhoudelijk heel leuk, daar lag het niet aan. Maar in een ziekenhuis, en zeker bij Spoedeisende Hulp, ben je eigenlijk alleen maar bezig met de acute gevallen. Ik merkte dat ik uiteindelijk meer geïnteresseerd was in mensen gezond houden dan in zieke mensen genezen. Het zorgsysteem komt doorgaans pas in beweging als een patiënt een klinisch aantoonbare aandoening heeft. Maar we weten allemaal dat het vaak al veel eerder begint. Ziekmakende patronen als spanning en stress kunnen zich opbouwen vér voordat iemand daadwerkelijk ziek wordt.’

Als coach staat ze onder andere zorgprofessionals bij die overwegen om te stoppen met hun huidige loopbaan of anderszins met een uitdaging of vraagstuk lopen. Mensen die ogenschijnlijk alles op orde hebben, maar toch voelen dat er iets niet klopt. Tegelijkertijd wil ze met haar optredens thema’s zoals trauma en persoonlijke ontwikkeling normaliseren. ‘Ik praktiseer niet meer als arts,’ zegt ze. ‘Maar ik ben nog steeds bezig met zorg, alleen dan op een andere manier.’

Tekst: Johan Faber voor de Academie

Nieuwe tijden vragen andere leiders
Hoe draait u de pijl om binnen uw organisatie zodat de bedoeling centraal komt te staan? En regels en procedures weer dienend worden aan de bedoeling? Tijdens Seminar Anders leggen ervaren experts uit hoe u de organisatie anders kunt bekijken. Bekijk de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden