Ruimte maken in de bovenkamer

Veel professionals kampen met geestelijke overbelasting door stress en overprikkeling. Boris Konrad, breinexpert en kampioen geheugensport, leert ze om hun geest weer onder controle te krijgen, waardoor hersenen en geheugen beter functioneren. ‘Wat ik doe, kan iedereen.’

Het is natuurlijk heel makkelijk om verschijnselen als stress, een teveel aan prikkels, een vol hoofd, concentratieproblemen en zelfs slaaptekort te relativeren. Ja, we praten er misschien vaker over, maar is stress niet van alle tijden? Vroeger sliepen we toch ook wel eens een nachtje wat minder? En als je zes dagen per week in een kolenmijn werkte en thuis tien kinderen te verzorgen had, liep je emmertje toch ook wel eens over? Kortom, zijn we ons niet een beetje aan het aanstellen als we ‘meer ruimte’ in ons hoofd willen?

Nou nee, denkt Boris Konrad, neurowetenschapper, geheugentrainer, veelgevraagd spreker en – fun fact – wereldkampioen geheugensport. Want we moeten niet vergeten dat de aard van werk, en de context waarin dat werk wordt gedaan, sterk is veranderd. Door die veranderingen is er veel meer druk komen te liggen op ons hoofd, zogezegd.

Verschuiving

Om te beginnen met het meest voor de hand liggende: er werken veel meer mensen met hun hoofd in plaats van met hun handen dan een paar generaties geleden. Die verschuiving van fysieke naar geestelijke arbeid heeft gezorgd voor een verschuiving in het soort arbeidsgerelateerde gezondheidsklachten. En dat geldt voor bijna alle sectoren, óók bijvoorbeeld de zorg. Plat gezegd: we vallen minder vaak van een steiger, maar zijn vaker overspannen.

Verder kunnen we natuurlijk niet heen om de opkomst van digitale media, die voortdurend de aandacht van ons brein opeisen. En dat hangt weer samen met een derde verschijnsel: de bijna onbeheersbare informatiestroom die professionals voortdurend moeten verwerken. Het is maar een voorbeeld, maar toen Konrad met zijn studie begon, waren er misschien 30 of 40 belangrijke papers op zijn vakgebied die je moest lezen. Tegenwoordig is de literatuur een mer à boire.

Geheugen hapert

Al die ontwikkelingen kunnen leiden tot geestelijke overbelasting, denkt Konrad. Veel mensen die een groot deel van de dag met hun hoofd werken, kunnen zich door alle impulsen niet goed concentreren op de taak die voor hen ligt. Ze hebben voortdurend het gevoel dat ze het ontzettend druk hebben, maar ondertussen doen ze alles half. Het geheugen hapert en ze slapen slecht. Kortom: het brein functioneert niet bepaald optimaal.

Het goede nieuws, volgens Konrad: we kunnen daar iets aan doen. En dat begint met weten waar je je brein niet voor gaat gebruiken.

‘De eerste stap is altijd dat je heel bewust met aandacht en focus omgaat,’ zegt Konrad, die naast zijn academische werk bij het Donders Instituut in Nijmegen ook een aantal populairwetenschappelijke boeken schreef over het brein, en met name het geheugen. ‘Je kunt jezelf trainen om allerlei impulsen die binnenkomen heel snel te screenen, en te beoordelen of je er wel of niet bewuste aandacht aan gaat geven. Want net als stress en emotie kost bewuste aandacht hersencapaciteit, en dat gaat ten koste van het functioneren van je brein.’

Nieuwe impulsen

Het grote obstakel dat we moeten overwinnen bij het beter focussen en het trainen van het geheugen is in zekere zin het brein zelf, weet Konrad. Want grofweg beschikken we nog steeds over dezelfde hersenen als pakweg 50.000 jaar geleden, toen de jager-verzamelaars nog nauwelijks konden praten met elkaar, en niemand op drie schermen tegelijkertijd werkte. ‘Ons brein is gemaakt om alert te zijn – achter iedere boom of struik kan een gevaarlijk beest zitten. Daardoor staan we voortdurend open voor nieuwe impulsen, of dat nu een hongerig roofdier is of een mobiele telefoon.’

Parallel daaraan is ons geheugen in wezen niet bedoeld voor het ophalen van herinneringen, laat staan het onthouden van een wachtwoord. ‘Het klinkt misschien gek, maar ons geheugen is eigenlijk gemaakt voor de zeer nabije toekomst,’ zegt Konrad. ‘Het is een hulpmiddel om alles wat er binnenkomt te vergelijken met wat we al hebben ervaren, en te beoordelen of het eventueel gevaar kan opleveren. De functie van het geheugen heeft dus te maken met het hier en nu, niet met het verleden, of met het onthouden van abstracte gegevens.’

Wereldkampioen geheugensport

Desondanks is het menselijk geheugen tot fenomenale prestaties in staat. En het beste voorbeeld daarvan is misschien wel Boris Konrad zelf, die met zijn ongelooflijke vermogen om feiten, cijfers en talen te onthouden regelmatig in televisieprogramma’s verschijnt. Konrad is meervoudig wereldkampioen geheugensport, zette o.a. een nieuw wereldrecord namen onthouden, en staat met zijn uitzonderlijke prestaties vier keer vermeld in het Guinness Book of Records.

Toch bestrijdt Konrad dat hij een soort ‘outlier’ is. ‘Wat ik doe, kan iedereen leren, dat meen ik echt. Maar je moet er wel voor trainen. Zeggen dat je nu eenmaal een slecht geheugen hebt, is hetzelfde als zeggen dat je nu eenmaal een slechte conditie hebt terwijl je nooit naar de sportschool gaat. Iedereen kan leren om bijvoorbeeld de volgorde van een geschud pak speelkaarten uit het hoofd te leren, wat ik vaak demonstreer. Misschien niet – zoals ik – binnen 30 seconden, maar wel binnen een kwartier. Een marathon lopen in twee uur is voor de meeste mensen ook niet haalbaar, maar iedereen die gezond is en er voor traint moet het wél in vier uur kunnen.’

Technieken

Het beter kunnen onthouden van namen, nummers, wachtwoorden en dergelijke vereist specifieke technieken, die Konrad tijdens optredens deelt met zijn publiek. Een bekend voorbeeld is het verbinden van gegevens met een plek die je heel goed kent, zoals je eigen keuken of woonkamer. Maar meer in het algemeen is de belangrijkste voorwaarde voor een beter geheugen (en een beter functionerend brein) het ‘onder controle krijgen van je geest’. En dat lukt Konrad zonder mindfulness of meditatie, en mét vier kleine kinderen thuis. ‘Natuurlijk is het wel eens druk, maar ik heb bepaalde tools, waardoor ik beter om kan gaan met stress of emoties, en beter kan focussen. En die tools zijn voor iedereen beschikbaar.’

Tekst: Johan Faber voor de Academie

Beter breinbegrip maakt u een betere leider
Wilt u weten hoe u meer gedaan krijgt in een omgeving vol afleiding? Hoe u anderen in beweging krijgt richting meer veerkracht en vitaliteit? En hoe u het gedrag van uw medewerkers op een positieve manier kunt beïnvloeden? Kom dan naar de masterclass Breinwijs. Bekijk de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden