‘Ik maak leidinggevenden bewust van hun eigen gedrag’

Leiding geven aan een team is spannend. Je moet motiveren, aanspreken, confronteren, en al die intermenselijke vaardigheden zijn niet vanzelfsprekend. Bij de tweedaagse opleiding Coachen op teamenergie laat Elise van Doorne leidinggevenden zien wat hun eigen aandeel is in de teamdynamiek.

“Het gaat om de inhoud”, luidt een veelgehoorde opmerking. Maar is dat wel zo? Lang niet altijd, denkt arbeids- en organisatiepsycholoog Elise van Doorne. “De vragen die ik als coach krijg van mensen die leiding geven aan een team, zijn zelden theoretisch van aard,” zegt Van Doorne, die in oktober al voor de vijftiende keer één van de vaste docenten is bij de tweedaagse opleiding Coachen op teamenergie, samen met hoogleraar leiderschap Jan de Vuijst en stemcoach Alex Boon. “Meestal gaat het juist over iets spannends in het contact met medewerkers. Hoe moet ik als leidinggevende mijn mensen motiveren? Hoe herken ik hun drijfveren en hoe spreek ik ze daar op aan? En vooral: hoe ga ik confrontatie aan?”

Heldere boodschap

Confrontaties zijn vooral zo spannend omdat leidinggevenden vaak bang zijn om iets in de relatie kapot te maken, weet Van Doorne. “Het is niet makkelijk om bijvoorbeeld te vragen: waarom heb je je werk niet af? Mannen zeggen in dat verband vaak dat hun grootste angst is dat een vrouwelijke medewerker gaat huilen. Vrouwen zijn op hun beurt bijvoorbeeld weer bang dat iemand boos word. En in het algemeen denken leidinggevenden vaak dat mensen die ze aanspreken hun motivatie verliezen, of zich ziek gaan melden. Al die angsten zijn natuurlijk niet volstrekt irreëel, maar je moet die confrontatie wel durven aangaan. Anders kweek je een cultuur waarin bepaalde onwenselijke situaties veel te lang worden getolereerd, en ben je altijd te laat met interventies. Medewerkers vinden een duidelijke, heldere boodschap, hoe confronterend ook, vaak veel plezieriger dan een leidinggevende die ze in het ongewisse laat.”

Aanspreken op gedrag, confronteren, motiveren en al die andere vaardigheden op het gebied van menselijke interactie binnen een team rekent men in de managementwetenschap ook wel onder de soft skills. In het bedrijfsleven is het heel normaal dat daar aandacht aan wordt besteed, weet Van Doorne . Maar in de zorg, een sector die traditioneel sterk is vertegenwoordigd bij Coachen op teamenergie, spreekt dat veel minder vanzelf. Hoe dat komt? Mogelijk omdat in de zorgcultuur meer het accent ligt op patiëntenzorg, en er onvoldoende tijd wordt besteed aan interactie met elkaar, denkt Van Doorne. Maar deels ook omdat veel instellingen nog hiërarchisch zijn georganiseerd. “In ziekenhuizen bijvoorbeeld is er een sterk onderscheid tussen artsen en verpleegkundigen. En bij artsen onderling is het geregeld not done om elkaar als professionals te confronteren. Voor bepaalde advocatenkantoren geldt overigens precies hetzelfde: daar spreken de partners elkaar zelden aan. In het bedrijfsleven daarentegen leer je vanaf het begin dat die soft skills er gewoon bij horen, en neem je ook deel aan Leiderschap interventies.”

Zorgmedewerkers zijn vaak enorm betrokken bij patiënten en cliënten, benadrukt Van Doorne. “Maar vragen als: hoe stuur ik een team aan? of: hoe functioneer ik zelf in het management team? komen niet zo snel op tafel. Je kiest dat vak meestal vanuit de drijfveer om met patiënten te werken; niet voor de interactie in een team. Men doet in de zorg ook veel minder dan in andere sectoren aan intervisie – vaak niet uit onwil, maar vanwege tijdgebrek. Mede daarom is zo’n tweedaagse zo waardevol.”

Teamdynamiek

Van Doorne staat tijdens de tweedaagse steevast geprogrammeerd op dag 2, als de casuïstiek wordt besproken. En die casussen gaan – inderdaad – heel vaak over wat leidinggevenden spannend vinden: confrontatie, spiegeling, aanspreken op ongewenst gedrag. “De teamdynamiek staat bij dat soort kwesties centraal,” vertelt Van Doorne. “Hoe gedraag jij je als leidinggevende in relatie tot dat team? Vanuit welke waarden geef je leiding? Hoe maak je contact met medewerkers? Vind je jezelf wel een effectieve leider? Er zitten ook verschillende lagen in die sessies. Het gaat niet alleen over het coachen van het team dat jij aanstuurt, maar ook over het MT, het team waar je zelf deel van uitmaakt, en ten slotte ook over je relatie met het bestuur daarboven. Want de organisatie als geheel is uiteindelijk ook een team.”

Zo’n dag is op zichzelf natuurlijk ook weer spannend voor deelnemers. Ten overstaan van mensen die je niet kent, moet je delen waar je dagelijks mee worstelt op de werkvloer. Van Doorne: “Als we oefenvormen doen met ‘lastige’ medewerkers bijvoorbeeld, vraag ik vaak van tevoren: wat wil je precies bereiken met dit gesprek? Alleen al het stellen van die vraag is een behoorlijke interventie, want daar heeft zo’n leidinggevende vaak nooit over nagedacht. Je kunt deelnemers natuurlijk niet in een dag veranderen, maar je kunt ze wel bewust maken van hun eigen gedrag.”

Zelfbewustzijn

In feite staat de hele tweedaagse in het teken van bewustwording, zegt Van Doorne. Zonder teveel weg te geven: het vergroten van je zelfbewustzijn en je persoonlijk leiderschap gaat bij Coachen op teamenergie hand in hand met het inzicht dat jij zelf het instrument bent om verandering tot stand te brengen. “Je hoort leidinggevenden wel eens klagen: mijn mensen zijn niet in beweging te krijgen,” zegt Van Doorne. “Maar wat is jouw rol in de interactie? Wat doe jij waardoor ze niet in beweging komen? Heel vaak zie je bijvoorbeeld dat een leidinggevende steeds harder gaat werken, in de hoop dat de medewerkers zijn voorbeeld gaan volgen, maar dan gebeurt meestal het tegenovergestelde.”

Van Doorne is bij elke editie van de tweedaagse weer verrast dat er nog weinig bewustzijn is onder leidinggevenden dat ze zelf een aandeel hebben in de interactie met het team. “Ze willen vaak theorie en tools, omdat ze denken dat ze daarmee iets kunnen veranderen. Maar de oplossing ligt als het ware niet buiten jou als leidinggevende, en die ‘klik’ hebben ze vaak nog niet gemaakt. Wat doe jij? Wat laat jij zien? Want je mindset als rolmodel is bepalend voor het functioneren van het team. En tegelijkertijd word ik ook telkens weer verrast door de openheid van de deelnemers, en de bereidheid om te leren. Het is heel dankbaar als je met kleine interventies mensen zo enthousiast kunt maken dat ze het meteen in hun eigen organisatie in de praktijk willen brengen.”

Tekst: Johan Faber voor De Academie.

Elise van Doorne is spreker tijdens de tweedaagse opleiding Coachen op teamenergie. Bekijk de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden