‘We worden blij van samenwerken, maar we vinden het ook ingewikkeld’

Waarom functioneren teams vaak zo gebrekkig? Volgens Sayma Kuipers zijn we als serieuze professionals onze onbevangenheid kwijtgeraakt. ‘Je moet elkaar gewoon opzoeken.’

Iedereen kan zich wel een voorstelling maken van de tot wanhoop gedreven leidinggevende, die in een onderonsje met een collega verzucht: “Mijn team is net een kleuterklas!”

Ja, was dat maar zo.

Want het probleem in veel organisaties is niet dat de professionals zich als kleuters gedragen, zegt Sayma Kuipers. Het probleem is dat ze zich veel te weinig als kleuters gedragen. Dit vraagt om uitleg. Maar daarvoor moeten we ons eerst een moment verdiepen in de achtergrond van Kuipers, die, voordat ze zich ontwikkelde tot spreker, trainer en teambouwer, actief was als sociaal pedagoog en sociaal werker, veelal in zogenaamde ‘achterstandswijken’. “Ik wilde graag werken met kinderen en gezinnen,” vertelt ze. “Maar ik kwam er al snel achter dat ik het werk met volwassenen veel leuker vond. Dus toen ben ik me gaan richten op de ‘grote kinderen’

Boodschap

Zo gezegd: Kuipers maakte de overstap van de wijken naar de wereld van de grote organisaties en instellingen, en ging trainingen geven op het gebied van teamontwikkeling en leiderschap. Na verloop van tijd werd ze ook steeds vaker gevraagd om ergens een spreekbeurt te geven, en tegenwoordig speelt een belangrijk deel van haar professionele leven zich af op het podium. “Ik vind het heel leuk om een publiek méé te krijgen,” zegt ze. “Dat spel dwingt je ook om heel goed na te denken over de inhoud. Wat is precies je boodschap, en hoe kun je die het beste over laten komen?”

Bij spreken voor een publiek is de manier waarop je vertelt vaak nog belangrijker dan wát je vertelt, beaamt Kuipers, die in december in Utrecht op het podium staat van het Seminar Anders. Zelfs al bestaat dat publiek voor honderd procent uit goed geïnformeerde professionals en leidinggevenden, die altijd beweren dat het ‘om de inhoud’ gaat. “Natuurlijk moet je een goed verhaal hebben, maar als je wilt dat het echt beklijft, moet dat verhaal ook een belevenis zijn,” zegt Kuipers. “Daarom zoek ik altijd de interactie met het publiek. Als bezoekers iets kunnen bijdragen, zijn ze veel meer betrokken. Dat mechanisme ontdekte ik al jaren geleden bij mijn trainingen. Als de mensen zelf de spullen voor de training klaarzetten, waren ze ook veel eerder geneigd om na afloop alles weer netjes op te ruimen.”

Intermenselijke mechanismes

Weinig technieken zijn in dat opzicht zo effectief als de goed gekozen metafoor. En daarmee zijn we terug bij de kleuterklas, een voorbeeld dat Kuipers – met haar pedagogische ervaring – graag aanhaalt om de intermenselijke mechanismes van een team te analyseren. “Peuters spelen vooral naast elkaar, maar kleuters beginnen ook met elkaar te spelen en samen te werken. Ze gaan natuurlijk geen brug bouwen met zijn allen, maar ze ontdekken wel dat ze elkaar nodig hebben om het leuker te maken. In dat samenspel zijn ze enorm nieuwsgierig en volkomen onbevangen.”

Van die kinderlijke onbevangenheid kunnen wij professionals heel wat leren, denkt Kuipers. Want de kleutertijd gaat natuurlijk ook weer voorbij: vanaf een jaar of zes worden kinderen steeds meer bewust van zichzelf. Ze gaan zich druk maken over wat anderen van hen vinden, ze worden minder nieuwsgierig, ze denken al van alles te weten…

Onderlinge relaties

En dan? Ja, dan zijn ze opeens volwassen, en worden ze geacht als professionals samen te werken in een team. En dat is vaak niet makkelijk, want met al onze levenservaring staan we niet meer zo open voor anderen als een vijfjarige. “Aan de ene kant kunnen wij als mensen overleven omdat we in staat zijn om samen te werken,” weet Kuipers. “We kunnen allerlei werkzaamheden coördineren met mensen die we niet eens fysiek hoeven te ontmoeten, en daar worden we ook blij en gelukkig van, waardoor we nóg beter functioneren. Maar tegelijkertijd vinden we samenwerken als volwassenen onder elkaar vaak ingewikkeld. Als je analyseert waarom veel teams slecht functioneren, kom je bijna altijd uit bij de onderlinge relaties. We communiceren niet goed, de leiding zorgt voor een onveilige sfeer, we spreken irritaties niet uit, we praten achter elkaars rug, we willen niet delen, iedereen doet zijn eigen ding, en noem het maar op.”

Ook in dat opzicht strekt de kleuterklas weer tot voorbeeld, met zijn lees-, bouw-, knutsel-, poppen-, huis- en kookhoek – of hoe ze het tegenwoordig ook noemen. “Die hoeken lijken vaak op zichzelf te staan, maar een goede juf of meester weet die ook met elkaar te verbinden,” zegt Kuipers. “Als iemand een taartje van klei heeft gemaakt, stuurt de leerkracht zo’n kind bijvoorbeeld naar de huishoek om een bordje te lenen, zodat de kinderen elkaar spelenderwijs tegenkomen. Samenwerken in een team is in wezen niet veel moeilijker dan dat: je moet elkaar gewoon opzoeken.”

Bijeengeraapt

Er is natuurlijk nog een belangrijke overeenkomst tussen een kleuterklas en een team van professionals: in beide gevallen is het (meestal) geen familie of vriendengroep, maar in wezen een bijeengeraapte verzameling mensen, die die het maar met elkaar moet zien te rooien.

Hoe gaan we om met zo’n ‘onnatuurlijk’ verschijnsel als een team, waarin een groep vreemden op een of andere manier een geoliede machine moet worden? “Heel vroeger hadden we stamverbanden,” zegt Kuipers. “Wij zijn verwant en we lijken op elkaar, daarom werken we samen om te overleven, dat was het principe. “Tegenwoordig moet je denk ik in de eerste plaats een concreet, professioneel doel hebben, anders blijft het inderdaad een bijeengeraapt zooitje. Je zit er niet voor jezelf, je zit er om bij te dragen aan dat gemeenschappelijke doel. Daarom gaan we relaties aan, en daarom willen we van elkaar leren.”

Voor leidinggevenden is het vooral van belang dat ze niet worden opgeslokt door het proces, en de teamontwikkeling verwaarlozen, denkt Kuipers. “Leiding geven bestaat ook in bijvoorbeeld de zorg voor een belangrijk deel uit regelwerk, dingen die ‘moeten’: rapportages, administratie, noem het maar op. Maar daardoor vergeten ze wel eens het belangrijkste deel hun taak: ervoor zorgen dat de mensen in je team hun werk goed kunnen doen. Medewerkers moeten weten dat ze altijd aan de bel kunnen trekken, dat er aandacht voor ze is. En ja, sommige leidinggevenden hebben te maken met een team van tientallen professionals. Maar dan wijs ik toch weer even op de leerkracht die er in slaagt alle dertig kinderen in de klas aandacht te geven. Dus het kan wel!”

Tekst: Johan Faber voor De Academie.

Sayma Kuipers staat op het Seminar Anders. Bekijk hier de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden