Hoe moedig bent u als het er echt op aankomt?

Veel leiders kunnen er nog meer uithalen als ze meer moed vertonen.” Dat is de stellige overtuiging van Andor de Rooy, auteur van het boek ‘Moed’. Over gedurfd leiderschap’’. In dit interview gaan we verder in op het begrip moed en hoe gedurfd leiderschap ook binnen uw handbereik ligt. Moedige leiders maken het verschil in organisaties, juist omdat ze de moeilijkste weg durven te kiezen. Hoe moedig bent u als het er écht op aankomt?

Wat is moed?

“It takes courage to stand up and speak; but there is also courage to sit down and listen”, stelde Winston Churchill. “Succes is niet definitief, falen is niet fataal: het is de moed om door te gaan die telt”, aldus de gevierde staatsman. Moedige leiders maken het verschil. Vreemd eigenlijk dat er zowel in de wetenschap als in vakliteratuur zo weinig expliciete aandacht is voor het thema moed. En dat terwijl moed zeker nu zo hard nodig is, is ook de stellige overtuiging van Paul Polman, CEO van Unilever. De vraag is alleen: wat is moed? In zijn boek omschrijft Andor de Rooy, in navolging van de filosoof Aristoteles, moed als: het juiste midden tussen lafheid (te weinig moed) en roekeloosheid (te veel moed). “Moed is niet te definiëren. Moed is contextafhankelijk en heel persoonlijk. Ik kan morgen iets doen waarvan heel Nederland roept: goh, wat moedig van je. De vraag is of dat daadwerkelijk zo is”, aldus Andor de Rooy.

Het accepteren van je eigen potentiële lafheid is het begin van alle moed.

Het begrip moed is dus nauwelijks te definiëren. Ondanks dat is het wel degelijk aan te leren om een moedig leider te worden. Een leider die ergens voor staat, de confrontatie durft aan te gaan, lastige keuzes durft te maken en op kritieke momenten ondanks angst – doet wat nodig is. Er blijk steeds meer behoefte aan dit soort leiders te zijn. Leiders die het lef hebben ergens voor (te blijven) staan. Ook als ze helemaal alleen staan.

Hoe maakt u werk van uw moed-factor?

Moed is een bewuste keuze om op een kritiek moment iets wel of niet te doen. Werk maken van moed s wel degelijk te leren. Andor de Rooy: “Moed wordt vaak gezien als een eigenschap: ik ben niet moedig of ik ben geen moedig mens. Ik ben van mening dat moed niet iets is wat je hebt gekregen van Onze-Lieve-Heer of wat genetisch is bepaald. Moed is iets is wat je gewoon kunt ontwikkelen en versterken. Moed tonen heeft alles te maken met keuzes maken. En ja, op het moment dat je die keuzes moet maken, wordt het spannend. Toch heb je altijd een keuze om iets wel of niet te doen. Niet alleen door erover te praten maar ook in je gedrag. Op het moment dat je van moed een eigenschap maakt door te zeggen: “ik ben niet zo moedig aangelegd”, neem je ook afstand van je eigen verantwoordelijkheid. Dat is makkelijk. Overigens geldt het tegenovergestelde ook voor mensen die bij voorbaat zeggen dat ze moedig zijn. Daarbij kan je je afvragen: is dat wel zo, want zo gemakkelijk is het niet. Moed is dus geen eigenschap maar een keuze. In dat opzicht volg ik het gedachtegoed van Jean-Paul Satre waarin de vrijheid en de verantwoordelijkheid van de mens centraal staan. Verantwoordelijkheid nemen betekent ook keuzes maken. Het in kaart brengen van keuzemogelijkheden is een van de eerste stappen tot gedurfd leiderschap. Daarover nadenken is het beginpunt van alle goeds. Het begint ermee dat je überhaupt durft na te denken over keuzemomenten en laffe momenten. Als je niet durft te kijken naar je eigen laffe momenten dan is moed tonen ontzettend moeilijk. Waar het om gaat is dat je je angst onder ogen durft te zien en durft te onderkennen dat het risico van het vermijden ervan op de loer ligt. Het accepteren van je eigen potentiële lafheid is het begin van alle moed.’

Drie alternatieven

Ieder moment dat om moed vraagt, kan in drie klassieke perspectieven worden gezet, waarbij angst een sturende rol speelt. Bij elk moment geldt:

• Wat is de moedige actie?
• Wat is de laffe actie?
• Wat is het roekeloze alternatief?

Laf leiderschap remt uw moed. Laf leiderschap betekent ook keuzes uit de weg gaan. Symptomen van laf leiderschap zijn bijvoorbeeld het negeren van feiten en de realiteit ontkennen, geen tegenspraak dulden en confrontaties uit de weg gaan. Daar tegenover staan symptomen van roekeloos leiderschap zoals te veel status vertoon, irreëel risico nemen en geen feedback willen horen.

Leiderschap is dingen durven opzoeken die anderen laten liggen.

Ontdek de kritieke momenten

Moed is dus geen eigenschap. Maar wat is moed dan wel? Volgens Andor de Rooy laat moed zich het best definiëren als je het in het moment suprême plaatst. Het moment waarop je moed kan tonen, is het moment waarop je zelf het meeste spanning hebt zitten en waarvoor je het meest bang bent. Een kritiek moment is hét moment waarop u als leider het verschil kunt maken. Het getuigt van moed als u met open vizier kritieke momenten die pijn doen en/of risico’s kunnen vormen tegemoet treedt. Het getuigt van laf leiderschap als u uitgerekend die momenten vermijdt. Bij elke keuze gaat het erom het juiste midden te bepalen. Stel u staat voor de keuze om nu een ontslagronde in te gaan of nog een halfjaar te wachten, terwijl u weet dat u die ontslagronde moet ingaan. De gedachte achter die lange variant is duidelijk. De roekeloze variant is: ik ga het nu doen. Die variant wordt misschien wel gedaan vanuit paniek of boosheid. De juiste variant is je kalmte te bewaren, kijken wat er aan de hand is en argumenten verzamelen zodat u een goed motief voor uw keuze heeft. Kortom: onder situaties van angst en stress doen wat je moet doen. Moed is vaak een optelsom van kritieke momenten. Al deze momenten hebben een gemeenschappelijke noemer en dat is dat de leider op deze momenten angst, spanning, pijn, risico en/of onzekerheid voelt. In zijn boek Moed Over gedurfd Leiderschap haalt De Rooy acht van die momenten aan. De top drie bestaat uit:

• Jezelf realistisch onder ogen zien;
• Feedback organiseren;
• Zakelijke realiteit onder ogen zien.

De vierkante meter moed

Het lijkt makkelijker gezegd dan gedaan. En dat is ook zo, zegt Andor de Rooy. “Moed tonen doe je niet even. De moeilijkheidsgraad zit ten eerste al in het aangaan van je pijn. Bij mijn cliënten merk ik geregeld dat dat toch de heftigste stap is. Je moet echt diep gaan om je angst te verkennen. Over angst praten doet pijn, maar het lucht ook altijd op. Waar het om gaat is dat je onderzoekt wat jouw angsten zijn en dat je durft te kijken naar jouw waarheid. Als je die twee dingen oppakt, heb je al twee grote dingen te pakken.” Het gezegde dat je het ijzer moet smeden als het heet is, gaat hier overigens niet op. Het heeft geen zin om een dag voordat je iets moet doen waar je tegenop ziet over je angsten te praten. Op zo’n moment reageer je wellicht irreëel of te emotioneel. Dit soort emoties zijn niet de meest betrouwbare raadgevers. Angst is ronduit een slechte raadgever. Het lijdt vaak tot vermijding en dus lafheid. Daartegenover staat overmoed of misschien zelfs hoogmoed: te weinig angst kennen waardoor roekeloosheid ontstaat en hoogmoed voor de val komt. Moed tonen ligt precies in het midden.

Wat remt uw moed?

“Iedereen weet wanneer hij laf is. Het is meer dat je de ballen moet hebben om het onder ogen te zien”, is de overtuiging van Andor de Rooy. “Waar het om gaat is dat je je eigen angstzone kent. Als je dat weet, krijg je grip op de natuurlijke reactie om angst uit de weg te gaan. Het remmen van moed komt door verkeerde aannames. Mensen kunnen veel verkeerde aannames doen bij keuzes die ze moeten maken. Die aannames blokkeren je, want veel aannames komen voort uit angst. We moeten er wel voor waken om angst als iets negatiefs te zien. Angst gaat vaak over momenten. En momenten van angst doen zich vaker voor wanneer een leider scherp aan de wind zeilt. Wie voortdurend in z’n comfortzone zit, heeft weinig te vrezen. Daarentegen moet een leider die geen last van angst heeft, zich afvragen of hij wel scherp genoeg zeilt.”

Hoe hoger u op de organisatorische ladder staat, hoe groter, de kans is dat u wordt geconfronteerd met angst en lafheid, meent Andor de Rooy. “Een topbestuurder kan zich niet verschuilen. Gaat het mis, dan krijgt hij de volle laag. Zo’n leider moet voldoende feedback organiseren, zodat hij grip houdt op de realiteit. Voor mij is leiderschap dat je dingen durft op te zoeken die anderen laten liggen.”

Wat doet moed groeien?

Nu we weten wat moed remt, willen we ook weten wat moed juist doet groeien. Hierbij kan het kennen van de eigen moed-motieven de nodige steun bieden. Weet u wat uw moed-motieven zijn? De moed-motieven waarop u in moeilijke momenten kunt teruggevallen? Een moed-motief heeft impact. Het is de achterliggende beweegreden waarom u doet wat u doet. Het is de drijfveer die u in staat stelt zowel moed te tonen als de last die daar bij hoort te dragen. Waar haalt u de moed vandaan? Schrijf uw moed-motieven op! Moed-motieven zijn er op drie niveaus:

Persoonlijk moed-motief
Een persoonlijk moed-motief is uiteraard uniek. Wat is uw drijfveer vanuit uw persoonlijke behoefte en ambitie? Wat is voor u belangrijk? Oprah Winfrey verwoordde haar moedmotief al rond haar vierde jaar: “Mijn leven wordt niet zoals het nu is. Het zal beter worden dan het nu is.”

Organisatie moed-motief
Bij een organisatie moed-motief gaat het om uw drijfveer vanuit het voortbestaan van de organisatie. Wat moet er gedaan worden om te overleven als organisatie?

Nobel moed-motief
Bij een nobel-moed-motief gaat het vooral om uw principes en de waarden die u aan bepaalde zaken hecht. Wat draagt het bij aan de wereld? Hoe worden anderen er beter van?

Tekst: Ellen Smink voor De Academie (dit interview is eerder verschenen in het Academie magazine in 2017)

Masterclasses

Andor de Rooy is organisatiepsycholoog en auteur van het boek Moed: over Gedurfd Leiderschap. Eerder sprak hij op de masterclass Gedurfd Leiderschap van de Academie.

Nieuws en achtergronden