‘De lastigste taak is je eigen gedrag veranderen’

Vertrekken veel jonge, talentvolle medewerkers binnen een jaar? Of is de leidinggevende altijd tot ’s avonds in de weer en vaak moe of ziek? Dan is de kans groot dat medewerkers te weinig of juist te veel eigenaarschap dragen.

Regelmatig krijgt sociaal psycholoog Pieter van der Haak, oprichter van P&A Talentonwikkeling en auteur van boeken als ‘Van Vakmanschap naar Leiderschap’ en ‘Wie zorgt dat het goedkomt?’ een telefoontje: de directie van een organisatie vindt dat de medewerkers te weinig verantwoordelijkheid nemen. Of Van der Haak ze wil vertellen dat het anders moet. ‘Maar het is juist de bedoeling dat de manager dat zélf doet,’ vertelt hij. ‘En voor een andere cultuur, meer verantwoordelijkheid of meer transparantie is niet alleen verandering nodig bij de medewerkers, maar juist ook bij de leidinggevende die de verandering ‘voorleeft’.’

Verschil maken

Tijdens zijn eerste stage ervoer Van der Haak een werkgever die vooral stuurde vanuit hiërarchie en macht. ‘Ik werkte naar volle tevredenheid van mijn stagebegeleider en collega’s. Maar toen ik op een ochtend de kantine in liep voor thee, kreeg ik van de directeur een opmerking als: ‘het is hier geen pretpark, ga aan je werk’. Dat deed zeer. Niks eigenaarschap, gewoon je werk doen en verder je mond houden. Gelukkig had ik bij mijn eerste ‘echte’ baan juist een positieve ervaring. Daar vroeg de directeur wat ik achter wilde laten als ik zou vertrekken. Dat zette me aan het denken: ik wil graag verschil maken, iets toevoegen. Daarvoor kreeg ik alle ruimte. Zo’n verschil kunnen maken, of het nu groot is of klein, motiveert enorm. En dat ontstaat als er ruimte is voor eigenaarschap.’

Verstoorde balans

Daar heeft hij als spreker en auteur zijn werk van gemaakt. Want de balans luistert nauw: te veel of juist te weinig eigenaarschap leiden onherroepelijk tot problemen. ‘Een leidinggevende die vanuit een vakinhoudelijke rol op die plek komt, vindt het soms lastig om afstand te nemen van de vakinhoud. Maar als je moeite hebt met loslaten, of taken niet aan medewerkers durft toe te vertrouwen, breekt dat uiteindelijk op. Vaak zie je dan dat het ziekteverzuim van de leidinggevende toeneemt.’ Een ander symptoom van de verstoorde balans is dat jonge medewerkers de organisatie snel verlaten. ‘Als zij niet de ruimte krijgen om hun talenten te benutten of zich van betekenis voelen, vertrekken ze.’

Zorgtaak

Een ander risico is dat medewerkers doorschieten in verantwoordelijkheidsgevoel. ‘Het loslaten van taken betekent niet ‘over de schutting gooien en niet meer mee bemoeien’. Of dat een medewerker elke taak oppakt die wordt gevraagd’, schetst Van der Haak. ‘Eigenaarschap vraagt juist om contact. Dat begint met de vraag wat de medewerker nodig heeft om fit en vitaal te blijven en zijn werk vol te houden. Zo zie je dat jonge medewerkers graag van alles aanpakken en zichzelf voorbijlopen. Een burn-out ligt dan op de loer. Die belangrijke rol, vanuit zorg en niet vanuit controle, zien managers nog weleens over het hoofd.’

Regelruimte

Een belangrijk aspect daarin is oor hebben voor waar iemand het werk voor doet. ‘Voor medewerkers in de zorg is dat meestal iets kunnen betekenen voor patiënten, en niet het invullen van lijstjes of volgen van regels’, geeft Van der Haak als voorbeeld. ‘Dan kun je als leidinggevende kijken naar welke regelruimte er is en mensen steunen als ze soms ergens gemotiveerd van afwijken. Ook sturen op het team in plaats van het individu kan bijdragen aan een gezonde balans in eigenaarschap. ‘Kijk bijvoorbeeld welke taken iemand goed liggen en wat bij iemand past: waar de een graag puzzelt op het rooster, besteedt een ander liever die tijd aan patiëntenzorg. Dat soort zaken kun je goed faciliteren.’

Begin bij jezelf

Het lastigste blijft het veranderen van het eigen gedrag. ‘Neem de ruimte om te experimenteren’, tipt Pieter van der Haak. ‘Leg eens iets neer bij een medewerker en kijk of het goedkomt. Je kunt bedenken wat het ergste is dat er kan gebeuren, maar ook het wat mooiste zou zijn. Kortom: wat gun je jezelf? Probeer eens uit wat er mogelijk is. Tijdens mijn lezingen en trainingen krijg je natuurlijk tips en handvatten, maar de belangrijkste is: begin gewoon en kijk wat werkt voor jou en je team. Soms heb je meteen succes, een andere keer niet en probeer je iets anders. Ga het experiment aan en ontdek hoe je collega’s blij en trots naar huis gaan.’

Meer weten over randvoorwaarden van eigenaarschap?
Pieter van der Haak is spreker tijdens de masterclass Sturen op verantwoordelijkheid. Managers en leidinggevenden gaan zelf aan de slag met eigenaarschap en uw rol hierin. Bekijk de actuele startdata.

Door: Naomi van Esschoten

Nieuws en achtergronden