Eigenaarschap: minder ongrijpbaar dan het lijkt

Dit artikel is een samenvatting van het artikel ‘Eigenaarschap in (tijdelijke) organisaties ontrafeld’ van Carlijn Nelis, Björn Prevaas en Manon Ruijters (2021).

Eigenaarschap is een begrip dat ons fascineert, maar dat tegelijkertijd vaak ongrijpbaar lijkt. Hoogleraar gedragsverandering Manon Ruijters ging daarom op onderzoek uit. Ze ontwikkelde een model dat duidelijkheid geeft over eigenaarschap, en het ook praktisch toepasbaar maakt voor organisaties.

Geen congres of symposium of het gaat over ‘eigenaarschap’. Toch kunnen maar weinig mensen uitleggen wat er precies wordt bedoeld met dit ietwat glibberige en ongrijpbare begrip. Manon Ruijters, hoogleraar Leren, Ontwikkelen en Gedragsverandering aan de VU in Amsterdam, ging samen met twee mede-onderzoekers na wat de literatuur nu eigenlijk zegt over met name het zogenaamde psychologisch eigenaarschap. Ze koppelde daar empirisch onderzoek aan vast, en ontwikkelde uiteindelijk een model dat houvast biedt bij vraagstukken over eigenaarschap.

Vormgeven

Want wat bedoelen we eigenlijk als we zeggen dat er (meer) eigenaarschap genomen moet worden? Wat beïnvloedt iemands gevoel van eigenaarschap? En hoe geef je er samen vorm aan? Het helpt volgens Ruijters om in dat opzicht ook eens bij jezelf te rade te gaan. Waar voel jij eigenaarschap voor als het gaat om je werk? Komen er dingen op je netvlies waarvan je denkt: “Ja, daar ben ik van”, of: “Hier sta ik voor”? Wat zorgt er bij jou voor dat je ergens eigenaarschap ‘pakt’? En waren er zaken waarvoor je geacht werd eigenaarschap te nemen, bijvoorbeeld in een project, maar waarbij je weerstand voelde?

De eerste stappen in de ontwikkeling van het concept ‘psychologisch eigenaarschap’ werden gezet in de jaren negentig van de vorige eeuw. Een vriend vroeg onderzoeker Jon Pierce het psychologisch welzijn van medewerkers in zijn nieuwe bedrijf te monitoren. Met collega’s Susan Morgan en Stephen Rubenfeld zette Pierce zijn bevindingen op papier. Ze concludeerden dat ‘eigenaarschap’ niet alleen een formeel of juridisch fenomeen is (‘dit is mijn eigendom’), maar dat het ook gaat om een psychologische gemoedstoestand (‘hiervan voel ik me eigenaar’).

Positieve effecten

De kern van het verhaal was dat formeel eigenaarschap alleen positieve effecten heeft (meer tevredenheid, meer motivatie, betere prestaties) als medewerkers ook gevoelens van eigenaarschap ervaren. Ben je formeel eigenaar maar ervaar je geen psychologisch eigenaarschap, dan zijn die positieve effecten er niet. Ervaar je omgekeerd wel gevoelens van eigenaarschap zonder daadwerkelijk formeel eigenaar te zijn, dan zijn die effecten er wél.

Het model dat Ruijters en haar collega’s na uitvoerige studie ontwikkelden, geeft eindelijk meer inzicht in eigenaarschap, en biedt ook suggesties voor toepassing in de praktijk. Het bestaat uit drie lagen: voorwaarden scheppen, kern bepalen en beweging creëren.

Het begint met de vraag waarvoor eigenaarschap wordt gevraagd (een bepaalde opgave, onderwerp, thema, doel, etc.) en de mate waarin dat je raakt in wie je wil zijn en wat je in de wereld wil zetten (zelfrealisatie). Het waartoe gaat over de vraag wat je zelf met eigenaarschap wilt bereiken (je eigen doel, ambitie of persoonlijke belang). Dit is volgens de onderzoekers de kern van psychologisch eigenaarschap, en daarom is deze laag, kern bepalen, in het midden van het model geplaatst.

Voorwaarden

Een tweede laag in het model is voorwaarden scheppen. Om gevoelens van eigenaarschap te ontwikkelen, moet er om te beginnen een gevoel van competentie zijn. Je beschikt over bepaalde kwaliteiten, en bent in staat om de opgave te realiseren. Daarnaast helpt het gevoel erbij te horen bij het vergroten van iemands psychologisch eigenaarschap: je voelt je onderdeel van een groep en staat er niet alleen voor. En ten slotte is het belangrijk om over voldoende handelings- en beslissingsruimte, oftewel autonomie te beschikken: je mag iets met eigenaarschap doen, en zelf keuzes maken. 

Beweging creëren is de derde laag. Als je ergens eigenaarschap over voelt, uit zich dat in de mate waarin je daar ook daadwerkelijk verantwoordelijkheid voor neemt. Wanneer je eigenaarschap ervaart, rechtvaardig en verdedig je je overtuigingen, gevoelens en handelingen, en roep je anderen ook ter verantwoording. Je bakent je territorium af in relatie tot anderen; je maakt zichtbaar wat van jou is, je eigent je iets toe en gaat ervoor staan. Met dit model krijgt eigenaarschap in organisaties meer handen en voeten. Tegelijkertijd wordt de onderliggende dynamiek zichtbaar.

Tekst: Dit artikel is een samenvatting van het artikel ‘Eigenaarschap in (tijdelijke) organisaties ontrafeld’ van Carlijn Nelis, Björn Prevaas en Manon Ruijters (2021). Het volledige artikel is hier te downloaden.

Manon Ruijters en Björn Prevaas zijn sprekers tijdens de masterclass De psychologie van het beïnvloeden. Bekijk de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden