‘Je kunt bias niet uit mensen halen, maar mensen wel uit bias’

Onbewuste denkpatronen zijn ontzettend nuttig. Ze helpen professionals om dagelijks talloze beslissingen te maken. Maar daarin schuilt ook het addertje onder het gras, waarschuwt cognitief neuropsycholoog Philip Jordanov. Gelukkig is daar iets aan te doen.

Iedereen kent hem (of haar) wel aan de vergadertafel: de Bezwarenkoning. Elk nieuw plan, andere werkwijze of investeringsbesluit veegt hij van tafel met twee woorden: ja maar. ‘Irritant, maar wel ontzettend nuttig’, vindt Philip Jordanov, die is gespecialiseerd in besluitvorming, onbewuste bias en gedragsverandering. ‘Want juist die advocaat van de duivel zorgt voor ‘cognitieve diversiteit’ in het team. In veel teams ligt conformiteit op de loer: iedereen wil bij de groep horen. Dit groepsdenken kan keuzes negatief beïnvloeden.’

Betere keuzes maken

Al tijdens het eerste college neuropsychologie dat hij volgde bij Erik Scherder ‘himself’, was Jordanov meteen diep onder de indruk van het belang van breinkennis. ‘Ik werk inmiddels als gedragswetenschapper bij Neurofied, een organisatie die bedrijven en overheid adviseert over vraagstukken zoals: hoe kunnen medewerkers innovatiever te zijn, managers betere keuzes maken en het bestuur beter kan beslissen over investeren. Omdat onbewuste, vaak niet-rationele denkpatronen, onze keuzes zo sterk beïnvloeden, heb je gedragswetenschappers nodig om te helpen die patronen te veranderen.’

Patronen herkennen

Vooropgesteld: we kunnen niet zonder onze ‘ingesleten’ denkpatronen. ‘Ons brein heeft honderdduizenden jaren evolutie achter de rug en bestaat uit 128 miljard neuronen die met elkaar communiceren. Het brein herkent daardoor razendsnel patronen’, legt Jordanov uit. Zo kunnen mensen op één dag talloze keuzes en beslissingen maken op basis van intuïtie, instinct, emotie en expertise.’

Stuurmanskunst

Wie werk doet met vaak dezelfde handelingen, in een omgeving die weinig verandert en waar bij een misser er direct feedback is op het gedrag, heeft veel baat van zijn onbewuste denkpatronen. Jordanov: ‘Maar in de zorg maak je juist keuzes die pas later effect hebben. In dat geval liggen cognitieve biases op de loer. En hoe meer expertise, hoe meer de onbewuste vooroordelen toenemen. Dit heet ook wel confirmation bias: je hebt de neiging om informatie die niet overeenkomt met je mening of overtuiging, als minder relevant te beschouwen.’

Trainen op vlekken

Gelukkig kunnen professionals en organisaties deze bias ondervangen. ‘Bewustwording is een eerste stap, maar niet genoeg, vertelt Jordanov. ‘Met name als je met een team te maken hebt, is dat van belang: dan kunnen denkfouten zich ook nestelen in de teamdynamiek, processen en beleid. Effectieve technieken voor betere besluitvorming richten zich dan ook op processen en niet op individuen. Want je kunt de bias niet uit mensen halen, maar mensen wel uit de bias.’

Direct effect

Tijdens zijn trainingen gebruikt de gedragswetenschapper daarvoor verschillende technieken, afhankelijk van het soort bias, die direct effect hebben op het maken van betere beslissingen. ‘Om tot cognitieve diversiteit te komen, zou je bijvoorbeeld iemand van een andere afdeling of met een andere functie kunnen uitnodigen om de vergadering bij te wonen die vrij zijn mening kan geven. Zo voorkom je de valkuil van groepsdenken. Maar je kunt de groep ook in twee kampen verdelen, waarbij de ene groep het plan verdedigt en de andere het aanvalt. Zo zorg je voor een veilig debat waarin iedereen zich uitgenodigd voelt om kritisch feedback te geven, los van hiërarchie of groepsgevoel.’

Wijsheid vooraf

Naast groepsdenken kunnen ook andere vooroordelen het team enorm in de weg zitten bij het nemen van belangrijke beslissingen. ‘Dan kan een pre mortem-interventie uitkomst bieden’, vertelt Philip Jordanov. ‘Daarin kijken we een halfjaar vooruit in de tijd, als voorgenomen beslissing compleet verkeerd heeft uitgepakt. Wat is er misgegaan, en waardoor is dat gebeurd? Het brein is namelijk ontzettend goed in wijsheid achteraf. Dat kun je slim gebruiken, door vooraf al na te denken over welke onvoorziene gebeurtenissen kunnen optreden en dan terug te kijken. Zo kom je tot een lijst met punten waar je nog niet aan had gedacht. Dat leidt vaak tot een ander besluit, maar vooral tot een besluit dat breed gedragen is omdat alle punten vooraf zijn gewogen.’

Tekst: Naomi van Esschoten voor De Academie.

Masterclass Inclusief Leiderschap
Tijdens de masterclass Inclusief Leiderschap krijgen deelnemers niet alleen interessante breininzichten van Philip Jordanov, maar gaan ze vooral ook aan de slag hoe deze ‘biases’ te doorbreken waardoor de leiderschapsstijl op een inclusieve manier versterkt kan worden. Bekijk de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden