‘In de zorg kun je net zo goed denken in termen van win-win’

De zorgsector is te behoudend met innovatieve oplossingen, denkt zorgbestuurder en innovatie-expert Joris Arts. Zijn boodschap: kijk voor effectieve verandering eens wat vaker over de grenzen van het eigen domein. ‘Als je gewoon begint zien medewerkers vanzelf dat de bezwaren vaak nergens op slaan.’

Je kunt natuurlijk van alles hebben gestudeerd over coachend leidinggeven, je kunt bedrijven hebben geleid en een expert zijn op het gebied van samenwerking, motivatie en communicatie, maar als je daarnaast óók nog eens Olympisch en Wereldkampioen bent geweest leggen je woorden misschien nét wat meer gewicht in de schaal. En als voormalig tophockeyster Carina Benninga (sportieve hoogtepunten o.a.: Olympisch goud in Los Angeles in 1984, en vlaggendraagster voor Nederland op de Spelen van Barcelona in 1992) iets gaat vertellen over onderwerpen als teamdynamiek en persoonlijk leiderschap, begrijpt iedereen in het publiek onmiddellijk dat deze vrouw weet waar ze over praat. “Ik grijp in mijn werk met organisaties en professionals nog steeds terug op mijn topsportverleden,” zegt ze. “Ik kan hele mooie, praktische voorbeelden geven, en mensen zijn mensen, in welke context je ze ook plaatst. Of het nu gaat om atleten of om zorgmedewerkers, je hebt altijd te maken met de dynamiek van teams en individuen, en van de organisatie daar omheen.”

Gedachte

Dat geldt in ieder geval voor innovatie-expert Joris Arts, die een aantal jaar geleden – nog vóór Corona – een online behandeldienst wilde opzetten voor een ggz-instelling die hem daarvoor had benaderd. “Je wilt niet weten hoeveel mensen mij gingen uitleggen dat zoiets helemaal niet mocht van de inspectie,” zegt Arts. “Mijn reactie was: goh, interessant, want zo’n online dienst lijkt me juist heel handig. Waar precies staat dat het niet mag? Je raadt het al: het stond natuurlijk nergens, het was alleen maar een gedachte die zich in de hoofden van medewerkers had genesteld. En toch zie je die reactie heel vaak in de zorg. Kijk, sommige ideeën gaan misschien in tegen gevestigde belangen binnen de organisatie. Maar dat een bepaald vernieuwend initiatief ‘niet mag’ van de NZa of van iemand anders, is heel vaak simpelweg niet correct.”

Of die automatische reflex typerend is voor de sector, durft Arts niet te zeggen, maar dat je er als innovatie-expert in de zorg vaak tegenaan loopt is wel zeker. En de vraag hoe dat komt ligt natuurlijk voor de hand, zeker als je ziet dat sommige andere organisaties en bedrijven innovatie en vernieuwing juist wél enthousiast omarmen.

Slim werken

Toch heeft het volgens Arts weinig te maken met bijvoorbeeld de tegenstelling tussen een ‘behoudende’ publieke sector en voortvarende marktpartijen. “Ik probeer altijd duidelijk te maken dat wij in de zorg echt niet veel anders zijn dan het commerciële bedrijfsleven. In de zorg kun je net zo goed denken in termen van win-win. Waarom zouden we niet kunnen vernieuwen op een manier die efficiënt is voor de organisatie én goed voor de klant? Waarom zouden we bijvoorbeeld niet patiënten zelf bepaalde metingen kunnen laten doen? Het scheelt de instelling tijd en de patiënt raakt veel meer betrokken bij het hele proces. Dat gaat helemaal niet over ‘commercie’, dat gaat gewoon over slim werken.”

Een betere verklaring voor die algemene weerstand tegen alles wat op ‘verandering’ lijkt, is misschien de aard van de zorg zelf, denkt Arts. “Wij zorgprofessionals denken dat we ‘anders’ zijn, omdat we zijn opgeleid om te zorgen voor anderen. Het gaat om mensenlevens, hoor je vaak, en daardoor gaan we vaak voor zekerheid in plaats van voor verandering. En daarbij speelt ook mee dat we het in de zorg allemaal heel erg druk hebben, of denken te hebben. Iets anders gaan doen betekent in de hoofden van medewerkers nóg meer werk, nóg meer gedoe, enzovoorts. In die context is één klein bezwaar tegen een bepaalde innovatie al reden genoeg om er maar helemaal vanaf te zien.”

Arrangementen

Toch blijft die behoudzucht opvallend, want zoals Arts voortdurend betoogt: de zorg is geen eiland. Zorgmedewerkers maken gewoon deel uit van de maatschappij: ze hebben allemaal een smartphone waarmee ze zowat hun hele leven kunnen regisseren, ze vinden het volstrekt normaal dat ze in de supermarkt zelf hun boodschappen kunnen scannen, dat ze een pakket kunnen laten bezorgen op een tijdstip dat hen uitkomt… Waarom zou een zorginstelling niet vergelijkbare arrangementen kunnen bieden aan cliënten? Bovendien zijn er de laatste jaren, met name sinds Corona, heel wat mensen met een niet-zorg achtergrond de sector ingestroomd. En hopelijk nemen al die nieuwkomers ook de best practices uit andere sectoren mee.

Dat is in ieder geval wat Joris Arts bepleit, als bestuurder, als toezichthouder, en niet te vergeten als auteur van het boek Wat de zorg kan leren van… (de opvolger, Wat de zorg nog meer kan leren van…, verschijnt binnenkort). Kernboodschap: de zorg zal over de grenzen van het eigen domein moeten kijken. “Je hoeft helemaal geen verre studiereizen te maken,” zegt Arts. “Kijk gewoon om je heen. Spreek eens af met die buurman die bij een bepaald bedrijf werkt om te zien waar zij mee bezig zijn en hoe zij omgaan met bepaalde problemen. Je kunt hun werkwijze misschien niet één op één overnemen, maar je kunt een bepaalde oplossing wel vertalen naar jouw organisatie.”

Gezond verstand

In zijn nieuwste boek noemt Arts het voorbeeld van softwarebedrijf AFAS, waar HR-directeur Britt Breure een onorthodox beleid voert, gebaseerd op vrijheid, verantwoordelijkheid en vertrouwen. “Ze hebben 700 mensen in dienst, maar de hele afdeling personeelszaken bestaat uit één persoon,” aldus Arts. “Hoe kan dat? Omdat ze gestopt zijn met alle procedures en richtlijnen. Als je binnen de organisatie iets besluit met je gezond verstand en het is in het belang van AFAS, dan is het oké. Dan mag je gewoon het gewoon uitvoeren. En natuurlijk gaat het wel eens mis, maar toen ze al die richtlijnen en protocollen nog hadden ging het ook wel eens mis.”

Arts was zelf tien jaar lang ziekenhuisapotheker in het Antonius Ziekenhuis in Sneek, waar hij regelmatig in botsing kwam met het ‘ja maar’-denken. Hij besloot het over een andere boeg te gooien, en zette zijn irritatie om in positieve gedrevenheid: in de zorg moeten we van ‘ja maar…’ naar ‘wat kan wél?’ Zo organiseert hij tegenwoordig naast zijn werkzaamheden als bestuurder en auteur ook zogenaamde innovatietrips voor mensen die in de zorg werken. “We gaan op bezoek bij Google, bij PostNL, bij Schiphol… We doen daar lezingen en workshops en vervolgens gaan mensen echt met elkaar in gesprek: hoe pakken jullie dit of dat aan? En hoe kunnen we dat in onze eigen zorgorganisatie toepassen? Daar zijn ook al succesvolle samenwerkingsverbanden uit voortgevloeid.”

Creatieve oplossingen

Eén tip voor zorgbestuurders: gewoon doen. “Als het lastig is om mensen op één lijn te krijgen, kun je ook besluiten om gewoon te beginnen met het toepassen van innovatieve ideeën, desnoods op kleine schaal. Daarmee omzeil je die hele ‘ja maar’-discussie, want als je daar in verstrikt raakt verandert er nooit wat. Daarmee dwing je jezelf ook om creatieve oplossingen te verzinnen als je tegen een probleem aanloopt. Zo betrek je medewerkers actief bij het proces, en zien ze met hun eigen ogen dat al die bezwaren en mitsen en maren vaak nergens op slaan.”

Tekst: Johan Faber voor De Academie.

Meer weten?
Joris Arts is spreker tijdens de masterclass Omdenken van vastgeroeste patronen. Bekijk de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden