‘Aandacht is het mooiste dat je kunt geven’

Een discussie op de groepsapp van school. Een prangende e-mail die echt de deur uit moet. En is er eigenlijk eten in huis voor vanavond? Al deze afleiders gaan ten koste van productiviteit en werkplezier. Focus-deskundige Mark Tigchelaar legt uit hoe je daar weer grip op kunt krijgen.

Wat heb jij met focus?

‘Van nature ben ik vrij chaotisch, dus de zoektocht naar focus boeit mij als psycholoog enorm. Daarin merkte ik al snel dat veel mensen worstelen met aandacht en afleiding. Daarnaast vind ik niets zo leuk als wetenschap vertalen naar de praktijk. Zeker omdat aandacht het mooiste is dat je kunt geven. Ik geef daarom al zeker twintig jaar seminars en trainingen. Helemaal bijzonder vind ik het om samen te werken met David Allen. Ik ken David persoonlijk en onze methodes – zijn Getting Things Done en mijn focusmanagement – sluiten heel goed op elkaar aan.’

Waar zit die aansluiting in?

‘Een van zijn gevleugelde uitspraken is: Your mind is for having ideas, not holding them. Hij legt de focus op ‘interne afleiders’. Hij ziet dat het moeten vasthouden van je gedachten als een enorme afleiding. Zijn boodschap is: haal die zaken ‘uit’ je hoofd en organiseer ze door ze op te schrijven. Mijn methode sluit hierop aan. Ik kijk naar externe afleiders. Denk aan telefoontjes en e-mails, maar ook prikkels die je krijgt collega’s, vrienden of het thuisfront. Dat kost brandstof. Daarom behandel ik ook hoe je je hoofd weer oplaadt na een afleiding. In combinatie bieden onze systemen een complete aanpak.’

Er bestaat best wat verwarring over wat afleiding precies is. Heb jij een bepaalde definitie?

‘Er zijn in mijn ogen minimaal twee definities van afleiding. Ten eerste het niet kunnen doen wat je wilde doen, bijvoorbeeld door je te laten afleiden door e-mails terwijl je eigenlijk een verslag wilt schrijven van de vergadering. Je wilt je ergens toe zetten, maar je aandacht gaat ergens anders naar uit. Het Engelse woord ‘distraction’ komt van het Latijnse ‘distraere,’ wat ‘uiteenrukken’ betekent. Het is een discontinuüm van wat je wilde doen. Ten tweede is afleiding voor mij niet aanwezig zijn in het hier en nu. De eerste definitie gaat vooral over productiviteit, maar deze tweede is ook belangrijk. Je kunt bijvoorbeeld in gespreksvoering niet constructief zijn als je niet emotioneel aanwezig bent. Dat geldt overigens voor werksituaties, maar ook in een partnerrelatie of in een ouder-kindrelatie.’

Is in het hier en nu zijn niet een kwestie van je telefoon uitzetten?

‘Nee, dat zou ik zo niet willen zeggen. Het kan wellicht voor iemand goed werken, maar een ander kan juist onrust ervaren over wat hij mist. Een belangrijk telefoontje, die e-mail waar hij op zat te wachten… dan is de externe afleiding vervangen door een interne afleiding. Voor het brein is er geen verschil tussen het soort afleiding. Veel belangrijker is dat je snapt waarom je hoofd wisselt tussen taken. Er zijn vier ‘concentratielekken’ die ik in mijn sessies behandel. Waar je gevoelig voor bent, verschilt per persoon. Daarom is het belangrijk om daar eerst bewust van te worden. Vervolgens kun je ontdekken hoe je er grip op kunt krijgen. Er is dus geen manier die voor iedereen werkt.’

Maar het maakt misschien wel uit of een arts tijdens zijn operatie op zijn telefoon kijkt of een manager afgeleid is door een e-mail?

‘Eigenlijk niet, want het effect is op beiden hetzelfde: de kwaliteit van het werk – de ingreep of het gesprek – gaat omlaag en de kans op fouten neemt toe. Niet eens door de onderbreking zelf, maar met name door de hersteltijd. Bovendien betaal je een prijs voor een onderbreking: stress. Het maakt daarbij niet uit of de afleiding leuk is, zoals een uitnodiging, of vervelend. De kunst is om het aantal wisselingen op een dag te minimaliseren zonder dat je iets mist. Op veel concentratielekken heb je zelf invloed.’

Behalve als je werk zo is ingericht dat je twee dingen tegelijkertijd moet doen. Veel zorgprofessionals, maar ook politieagenten, doen gespreksvoering waarbij ze ook gegevens moeten invoeren.

‘Een terecht punt. Dit is een ‘aandachtsresidu’: je moet je aandacht splitsen waardoor beide processen langer duren. Toch zijn er wel manieren om het anders te doen. Denk aan het gebruik van instrumenten die je stem omzetten naar tekst. We kijken in sessies daarom op individueel niveau, maar ook op systeem- en organisatieniveau naar oplossingen. Bij grote projecten is het bijvoorbeeld van belang dat de leidinggevende niet gaat ‘stapelen’: houd taken overzichtelijk.

Hoe kijk je naar het effect van sociale media op focus?

‘Hiermee raak je aan een stukje activisme bij mij. Afleiding heeft steeds vaker ook een politieke lading. Social media gebruiken algoritmes die emoties als woede en verdriet aanwakkeren om gebruikers langer op hun platform te houden, en waardoor gebruikers meer advertenties bekijken. Dit heeft niet alleen gevolgen voor onze aandacht, maar voedt ook polarisatie en desinformatie. Maar dat de democratische rechtsstaat daardoor wordt ondermijnd, is voor hen een bijzaak. Het is mijn missie om mensen te wapenen tegen deze stortvloed van afleiding. En ook over je de focus weer verlegt van de online wereld naar de echte wereld.’

Wat levert focus eigenlijk op?

‘Focus brengt rust, overzicht en grip. Dit stelt je in staat om je dag te sturen in plaats van overweldigd te worden. In een wereld vol afleiding is focus een middel om productiever en tevredener te zijn.’

Tot slot: wat is jouw eigen grootste focuslek?

‘Mijn grootste uitdaging zit in het fysieke opladen. Ik heb de neiging om door te blijven gaan, terwijl ik weet dat pauzes nemen belangrijk is.’

Tekst: Naomi van Esschoten voor De Academie.

Ook meer uit jezelf en je team halen?
Tijdens het congres Getting Things Done staat psycholoog Mark Tigchelaar op het podium samen met de meester van het productief werken, David Allen. Daarnaast doet Elke Geraerts uit de doeken hoe u uw mentale veerkracht vergroot. De kracht van deze masterclass ligt erin dat de lezingen onderling op elkaar zijn afgestemd. Bekijk de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden