‘Moed zit voor mij in zelfbewustzijn’

Veel leidinggevenden hebben moeite om ‘de boodschap’ goed over te brengen, en dat leidt tot allerlei misverstanden op de werkvloer, zegt Mariëlle Heijltjes. Volgens haar is een goed zelfbeeld de sleutel tot effectieve communicatie. ‘Je moet weten waar je voor staat.’

Iedere leidinggevende zal de momenten herkennen waarop je voor de keuze staat: ga ik dit aan, of laat ik het gaan? Bijvoorbeeld: iemand maakt tijdens een vergadering een cynische opmerking over een collega, waardoor de sfeer meteen op scherp staat. Wordt hier een grens overschreden, en zo ja, wat moet je in dat geval doen? Zo’n ongemakkelijke situatie vereist ‘moedig leiderschap’, zegt hoogleraar managerial behaviour van de School of Business and Economics (SBE) van Universiteit Maastricht. “Een moedig leider is zich bewust van zijn of haar eigen ongemak, en heeft tegelijkertijd de durf om dat ongemak aan te gaan, bijvoorbeeld door die medewerker aan te spreken.”

Ongemak

Natuurlijk is de ene leidinggevende de andere niet. Sommigen blijven onder alle omstandigheden het liefst in de eigen, veilige comfort zone; anderen gaan zonder aarzelen iedere confrontatie aan – al kun je dat laatste volgens Heijltjes eigenlijk niet moedig noemen, omdat het vaak een onbewust talent is om assertief door allerlei sociale situaties te navigeren. “‘Moed’ zit voor mij juist in dat zelfbewustzijn,” zegt Heiltjes. “Ik voel me ongemakkelijk in deze situatie, en tóch onderneem ik actie. Buiten het werk doen we dat immers ook, met sporten bijvoorbeeld. In het begin moet je een drempel over. Maar als je genoeg traint, zul je zien dat het vanzelf gemakkelijker gaat en dat het ongemak je niet per se in de weg hoeft te zitten. Op den duur kun je het zelfs leuk gaan vinden, omdat je er daadwerkelijk iets mee bereikt.”

Heijltjes gaat zelfs nog verder. Volgens haar kun je als leidinggevende pas echt effectief functioneren als je je bewust bent van je eigen innerlijke processen. “Je moet weten waar je voor staat,” zegt ze. “Wat vind je belangrijk? Vanuit welke waarden werk je? Waar ben je goed in? Wat vind je belangrijk, waarom doe je wat je doet? In de populaire literatuur heet dat vaak leadership purpose. Maar veel mensen vinden het heel ingewikkeld om een antwoord te geven als je ze daar naar vraagt. Vaak doen ze maar wat, zonder zich er bewust van te zijn wát ze precies doen.”

Geloofwaardigheid

Het bredere probleem is dat leidinggevenden met geen of weinig ‘innerlijk bewustzijn’ meestal ook geen idee hebben van de impact die ze hebben op anderen, zegt Heijltjes. “Vaak kopiëren ze gewoon het gedrag van andere leiders binnen hun organisatie of sector, bijvoorbeeld van iemand die extreem daadkrachtig is en meteen knopen doorhakt. Zo zal het wel moeten, is de gedachte – als dat blijkbaar zo gaat hier doe ik dat ook maar. Maar eigenlijk staat het heel ver af van wat eigenlijk bij hen past, en medewerkers voelen dat natuurlijk onmiddellijk aan. Dat gaat uiteindelijk weer ten koste van de geloofwaardigheid van de betreffende leidinggevende, waardoor de boodschap ook niet meer overkomt.”

Daarmee zijn we bij een oud probleem: miscommunicatie tussen leiding en werkvloer. Goedbedoelende leidinggevenden kunnen niet overbrengen wat ze willen, medewerkers gaan morren en roddelen en voor je het weet zijn de verhoudingen volledig verstoord.

Daadkrachtig optreden

Zelfinzicht helpt om veel effectiever met je mensen te communiceren en misverstanden te voorkomen, zegt Heijltjes. “Als je een manier van leidinggeven kiest die wél bij je past zit je veel beter in je vel, waardoor je veel flexibeler bent in je manier van optreden,” zegt ze. “In de ene situatie moet je misschien een keer daadkrachtig optreden; in de andere situatie moet je misschien een stap terug doen en de verschillende perspectieven aanhoren.”

Maar zelfinzicht is niet genoeg. Om het beeld compleet te hebben moet je als leidinggevende ook weten ‘hoe je overkomt’ bij je mensen. Maar hoe? Dat is eigenlijk heel simpel, zegt Heijltjes. Je vraagt het gewoon. “En dan het liefst face to face, want dan kun je ook zien of iemand echt luistert of met zijn gedachten heel ergens anders is, of iets heel anders hoort dan jij bedoelt te zeggen. In dat geval moet je ook de moed hebben om dat te benoemen: joh, als ik naar je gezicht kijk, zie ik dat wat ik probeer over te brengen niet goed landt bij jou. Maar in plaats daarvan gaan leidinggevenden in zo’n situatie vaak nóg een keer uitleggen wat ze eigenlijk bedoelen, en dat helpt natuurlijk niet.”

Omgangsvormen

Een écht gesprek beginnen, zonder vingerwijzen of verwijten over en weer, is cruciaal om de goede verhoudingen weer te herstellen, denkt Heijltjes. “Vraag aan je team, of aan je individuele medewerker: kunnen we even met elkaar praten? Want ik heb het idee dat er iets speelt dat onze samenwerking in de weg zit. Wat willen we van elkaar? Wat zijn onze wederzijdse verwachtingen? En dat gaat meestal niet over de inhoud, want daarover bestaan bij de meeste organisaties geen misverstanden. Het gaat over omgangsvormen, over de manier waarop je met elkaar samenwerkt.”

Tegelijkertijd moet je nooit uit het oog verliezen dat jij als leidinggevende uiteindelijk verantwoordelijk bent, zegt Heijltjes. Wat we volgens haar nodig hebben is ‘stevig maar empathisch leiderschap’. “’Stevig’ betekent niet per se hard – het betekent dat je weet waar je voor staat en daar ook voor blijft staan, ook als de context ingewikkeld of ongemakkelijk wordt. Een goede leidinggevende gaat dat ongemak niet uit de weg. Dat betekent dat je soms besluiten moet nemen die anderen niet leuk zullen vinden.”

Autonomie

Stevig maar empathisch leiderschap is met name relevant in sectoren als de zorg of het onderwijs, waar je vaak leidinggeeft aan professionals met een hoge mate van autonomie, denkt Heijltjes. “Die mensen zijn allergisch voor leidinggevenden van wie de perceptie is dat ze niet weten waar ze over praten. Kortom, wees moedig in je besluitvaardigheid maar neem ook je mensen zeer serieus, want uiteindelijk heb je elkaar hard nodig.”

Tekst: Johan Faber voor De Academie.

Meer weten?
Mariëlle Heijltjes zal spreken op de Masterclass Teamdynamiek. Bekijk de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden