‘Rituelen geven richting aan een groot team’

Ook grote teams kunnen effectief zijn, denkt corporate antropoloog Walter Faaij. Maar daarvoor moeten we wel investeren in de ‘tribe’, en in de bijbehorende rituelen. ‘Het gaat uiteindelijk om het grotere verhaal dat je wilt vertellen’.

De bezwaren tegen de vorming van grote teams liggen voor de hand. Hoe kun je nog effectief samenwerken met 70, 80 collega’s terwijl je sommigen nauwelijks kent en misschien zelfs nooit tegenkomt, omdat ze bijvoorbeeld alleen maar nachtdiensten draaien? Hoe definieer je als leidinggevende een gemeenschappelijk doel, hoe maak je onderlinge afspraken, hoe bouw je de informele contacten op, als het team alleen op papier een ‘eenheid’ is?

Experts op het gebied van teamontwikkeling willen in dat verband nog wel eens terugverwijzen naar de tijd dat ‘we’ in kleine groepjes op wolmammoeten en sabeltandtijgers joegen. Zes tot hooguit tien, twaalf man, dat is voor ons mensen de meest effectieve eenheid. Niet alleen om met speren en pijl en boog voor het avondeten te zorgen, maar ook om een nieuwe softwareapplicatie te ontwikkelen of een afdeling in een verpleeghuis te runnen.

Wij-gevoel

En toch zet ‘corporate antropoloog’ Walter Faaij zijn vraagtekens bij deze gedachtegang. Ja, het klopt misschien dat de kwaliteit van de persoonlijke relaties zal lijden onder de grootte van de groep. Aan de andere kant: wij zijn en voelen ons allemaal Nederlanders (terwijl we er meestal maar een paar honderd persoonlijk kennen). Achttien miljoen mensen delen een taal, een cultuur, een manier van leven, enzovoorts, allemaal elementen die bijdragen aan het wij-gevoel, waardoor we een samenleving kunnen vormen. Kortom: een gezamenlijk ‘betekenissysteem’ kan ook op heel grote schaal functioneren.

Faaij definieert een team heel losjes als een groep die effectief samenwerkt. “Naarmate een team of groep groter wordt, moet je misschien harder werken om de verschillen tussen al die teamleden te overbruggen. Tegelijkertijd is die ‘bandbreedte’ ook de kracht van een grote groep, als je dat potentieel weet te benutten.”

Het managen van zo’n grote groep medewerkers vraagt wel wat meer van de leidinggevende, denkt Faaij, die als consultant cultuurveranderingen bij verschillende organisaties en bedrijven begeleidt. Een groot team heeft nu eenmaal niet dat vanzelfsprekende ‘esprit de corps’ als een klein clubje gelijkgestemden, en alleen al om praktische redenen kun je niet met iedereen persoonlijk contact onderhouden. “Ik denk dat je heel goed moet delegeren, en ook moet zorgen voor een open cultuur, waarin mensen ook met zo’n grote groep informatie willen en durven delen. Daarnaast moet je heel goed nadenken over het bouwen en onderhouden van een soort gemeenschappelijke identiteit, waarmee iedereen zich verbonden voelt.”

Verbinding leggen

Faaij, opgeleid als cultureel antropoloog, benadrukt het belang van gezamenlijke rituelen voor de ‘tribe’- de stam, hoe groot die ook is. “Rituelen kunnen de verbinding leggen leidinggevende en medewerkers, tussen medewerkers onderling en tussen het team en het gemeenschappelijke doel. Iedereen kent de rituelen die we in onze samenleving hebben bij belangrijke gebeurtenissen: geboorte, huwelijk, verhuizing, overlijden, noem maar op. Het lijkt soms of we het in organisaties een beetje vergeten zijn, maar ook binnen een professionele context vinden tal van rituelen plaats. Een diploma-uitreiking, het moment dat je voor het eerst een uniform mag dragen, het feestelijke begin van een samenwerking, de nieuwjaarsreceptie, en ga zo maar verder.”

Leidinggevenden die deze rituelen (en daarmee het team) willen versterken, moeten wel goed nadenken over het beoogde doel, zegt Faaij. “Gaat het over het creëren van verbinding? Wil je succes vieren? Wil je de honger naar nieuwe klanten aanwakkeren? Dat heeft allemaal consequenties voor bijvoorbeeld de gasten die je uitnodigt, de opbouw van het programma of de locatie. Het gaat uiteindelijk om het grotere verhaal dat je met zo’n ritueel wilt vertellen.”

Magiër

Faaij ziet bij het organiseren en uitvoeren van rituelen een belangrijke rol voor de ‘magiër’ van de stam – en dat is vaak niet de leidinggevende. “In een organisatie zou je die mensen ‘cultuurbewakers’ kunnen noemen. Ze belichamen als het ware de ziel van de organisatie, maar tegelijkertijd staan ze een beetje buiten de formele hiërarchie, waardoor ze eigenlijk een vrije rol hebben. De ‘chief’ – de leidinggevende – gaat over de bedrijfsvoering: die moet de winkel open houden en zorgen dat de contracten worden gesloten. Maar de magiër kijkt naar het hele systeem. Die begeleidt bijvoorbeeld de rituelen die horen bij een periode van verandering. Die signaleert dat je met elkaar in gesprek moet over een sluimerend conflict, omdat je anders een probleem hebt – misschien niet over twee, drie maanden maar wel over een jaar.”

Is de rol van ‘magiër’ goed belegd, en zijn rituelen of ‘bezielde bijeenkomsten’ een vast onderdeel van de cultuur, dan maakt het in wezen niet uit of een team uit acht of uit tachtig man en vrouw bestaat, denkt Faaij. Natuurlijk ziet hij ook de neiging bij sommigen om alles wat maar zweemt naar spiritualiteit of symboliek te bestempelen tot overbodige franje. Maar die scepsis gaat voorbij aan onze wezenlijke, menselijke behoefte aan gezamenlijke rituelen bij belangrijke gebeurtenissen. “Rituelen hebben geen duidelijk zichtbaar effect,” zegt Faaij. Het is niet ‘functioneel’ om rijst te strooien over het bruidspaar. We doen het omdat het anders niet ‘compleet’ voelt. Zo’n rituele daad geeft betekenis aan een belangrijk moment, waar we allemaal op één of andere manier aan deelnemen.”

Mentale vluchtheuvels

Het spreekt bijna voor zich dat een team niet kan functioneren als het geen betekenis kan geven aan het werk, of aan het gemeenschappelijke doel. Maar met name in tijden van fundamentele verandering, bijvoorbeeld tijdens een leiderschapswissel of een ingrijpende reorganisatie, zijn rituelen ook een soort ‘mentale vluchtheuvels’, aldus Faaij. Tijd dus voor grote én kleine teams om het ritueel te omarmen in plaats van weg te bezuinigen. “Als alles staat te schudden op zijn grondvesten, hebben we behoefte aan houvast. Samen rituelen beleven is een manier om je als team te verhouden tot ingrijpende gebeurtenissen, en geeft richting aan de volgende stap. Dat is misschien niet ‘rationeel’. Maar vanuit menselijk perspectief heeft het een grote functionele waarde.”

Tekst: Johan Faber voor De Academie.

Meer weten?
Walter Faaij is spreker tijdens de masterclass Leidinggeven aan grote teams. Bekijk de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden