‘Om teamflow te behouden, moet je er uit kunnen stappen’

Teamflow is minder ongrijpbaar dan het misschien lijkt, zegt onderzoeker Jef van den Hout. Met de juiste voorwaarden kun je een klimaat scheppen waarin werkgeluk en teamprestatie samenvallen. ‘Je moet teamleden verbinden op hun intrinsieke motivatie.’

Iedereen kan zich wel een voorstelling maken bij flow. ‘In de flow zitten’ betekent in het dagelijks spraakgebruik zoiets als geconcentreerd aan het werk zijn zonder dat je het gevoel hebt dat je heel hard moet werken. In de flow presteer je op de toppen van je mogelijkheden, maar tegelijkertijd gaat het als het ware vanzelf. Flow is in deze definitie ook iets wat je in zekere zin overkomt – je kunt het niet oproepen of regisseren, het gebeurt gewoon.

Flow komt, kortom, dicht in de buurt van wat we ook wel ‘werkgeluk’ noemen.

Het zou natuurlijk mooi zijn als je die flow ook kunt voelen op het niveau van een team, een afdeling, of misschien zelfs een hele organisatie. En dat kan, zegt Jef van den Hout, die ooit promoveerde op het begrip teamflow, en tegenwoordig is verbonden aan diverse universiteiten als docent en onderzoeker op het gebied van teamsamenwerking. “Teamflow ervaar je wanneer je met collega’s samen op je beste kunnen presteert,” zegt Van den Hout. “Het is altijd een moment waarvan je achteraf denkt: dat was gaaf, dat moeten we vaker beleven met zijn allen. Je kunt teamflow niet afdwingen. Maar je kunt wel een klimaat scheppen waarin teamflow mogelijk is.”

Collectieve ambitie

Een teamflow-vriendelijk klimaat begint met het formuleren van een zogenaamde ‘collectieve ambitie’, weet Van den Hout. “Je moet ervoor zorgen dat teamleden worden verbonden op hun intrinsieke motivatie. Dat kan natuurlijk voor iedereen anders zijn, maar het gaat erom dat ze hun krachten bundelen voor een bepaalde uitdaging, en dat die ambitie van binnenuit wordt gevoed. De volgende stap is het bepalen van de richting: daar willen we naar toe, dit concrete lange termijn-doel staat ons voor ogen. Een veilig en prettig samenwerkingsklimaat is een derde voorwaarde voor teamflow. In een open discussie bekrachtigen teamleden elkaar op een positieve manier, zoals dat heet. Mensen worden aangemoedigd om risico’s te nemen en fouten worden niet direct afgestraft.”

Toen Van den Hout in 2009 begon aan zijn promotieonderzoek was teamflow nog min of meer onontgonnen gebied voor de wetenschap. Er bestond wel wat literatuur over groepsflow binnen bijvoorbeeld jazz-ensembles, maar in een zakelijke context was er niets: geen onderzoek, laat staan meetinstrumenten. Tegenwoordig zijn die instrumenten er wel, en kunnen onderzoekers als Van den Hout precies zien waar de schoen wringt binnen een team dat slecht functioneert. “Ik voer honderden metingen per jaar uit bij teams, op elf verschillende onderdelen,” zegt Van den Hout, die met zijn bedrijf Flow Concepts naar eigen zeggen de kloof tussen wetenschap en praktijk op het gebied van teamsamenwerking wil dichten. “Als een team niet lekker loopt, zie ik dat onmiddellijk terug in de scores.”

Teamprestatie

Volgens Van den Hout laten diezelfde metingen een duidelijke correlatie zien tussen (werk)geluk en teamflow. “Individuele flow is een belangrijke factor bij het bepalen van je levens- en werkgeluk. Hoe regelmatiger je flow ervaart in je leven, hoe gelukkiger je bent. Tegelijkertijd zie je dat gelukkige medewerkers goede teams maken, die vaak teamflow ervaren. En omgekeerd worden medewerkers gelukkiger van teams in flow. Kortom: in een optimale situatie vallen individueel werkgeluk en teamprestatie samen.”

Van den Hout is de eerste om toe te geven dat teamflow en wat we vroeger gewoon ‘goede samenwerking’ noemden dicht bij elkaar liggen. Het grote verschil: daadwerkelijke teamflowervaring is een momentopname. Een goed functionerend team heeft een grotere kans om teamflow te ervaren als het zichzelf een uitdaging durft op te leggen waarvoor het boven zichzelf uit moet stijgen. Deze magische momenten blijven vaak een leven lang in de herinnering voortleven.

Tijdens presentaties maakt Van den Hout dit tastbaar door te beginnen met een inspiratiesessie, waarbij deelnemers meedoen met bijvoorbeeld een workshop Braziliaanse percussie, koken of graffiti. “Vervolgens gaan we de flow in het eigen werk tastbaar maken met behulp van verschillende onderzoeksinstrumenten. Daarbij is het heel belangrijk dat deelnemers de scores op de verschillende onderdelen ook leren interpreteren. Wat zijn de factoren waardoor wij als team wel of niet in de flow komen, wat zijn de obstakels en wat kunnen we veranderen waardoor het wél gaat lopen?”

Gedrevenheid

Van den Hout illustreert het bereiken van optimale teamdynamiek voor zijn publiek wel eens met een filmpje van het Red Bull-team van Max Verstappen, dat luttele minuten voor de start van een Formule 1-race nog een reparatie uitvoert op de grid. De gedrevenheid, kunde en toewijding van de individuele teamleden strekt tot voorbeeld, maar legt misschien ook een beperking bloot van veel organisaties als het gaat om het bereiken van teamflow. Want een F1-team kan een monteur die niet snel genoeg is simpelweg ontslaan, of in iedere geval niet meer inzetten bij een race. Voor de meeste organisaties is het niet zo makkelijk om slecht functionerende medewerkers gewoon aan de kant te schuiven, of ze nu intrinsiek gemotiveerd zijn of niet.

Bovendien heeft een sector als de zorg ook nog eens te maken met allerlei externe beperkingen als bureaucratie, regeldruk en personeelstekort, die nog wel eens een spaak in het wiel van de teamflow kunnen steken. Maar juist als het werk als ‘zwaar’ wordt ervaren, zou je de voorwaarden moeten scheppen die teamflow mogelijk maken, denkt Van den Hout. En dat kan óók in de zorg. Zo deed hij zelf onderzoek naar thuiszorginstelling Buurtzorg, dat bijzonder hoog bleek te scoren op teamflow. Onder andere, weet Van den Hout, omdat Buurtzorg veel verantwoordelijkheid bij de teams legt, en medewerkers een grote mate van vrijheid hebben om hun eigen werk in te delen.

Solar Team Eindhoven

De grote valkuil van flow, en dus ook van teamflow, is dat de passie voor het werk doorslaat en de teamleden maar blijven doorgaan. “Om teamflow te behouden, moet je er ook uit kunnen stappen, anders brand je op den duur op,” meent Van den Hout. “Ik ben naast onderzoeker en spreker ook teamflow coach van het Solar Team Eindhoven, die vier keer kampioen werden in de World Solar Challenge in Australië [een tweejaarlijkse race voor voertuigen die op zonne-energie rijden – JF]. Als zo’n team een auto aan het bouwen is, hebben sommige teamleden nog wel eens de neiging om weken van 70, 80 uur te maken, wat natuurlijk niet heel gezond is. Ik houd dat altijd scherp in de gaten, want als mensen daardoor slaapproblemen krijgen en laag in de energie zitten, gaan ze ook fouten maken. Flow moet geen obsessie worden, want als het een obsessie wordt, is het geen flow meer en komt een team in een neerwaartse spiraal terecht.”

Tekst: Johan Faber voor De Academie.

Jef van den Hout is spreker tijdens de masterclass Sturen op werkgeluk. Bekijk de actuele startdata.

Nieuws en achtergronden